Вольга нічога не адказала. Ідучы побач з Ігнатам, яна адчувала нязвыклую ўпэўненасць у сабе, і ёй было крыху дзіўна, што яшчэ нядаўна шумны горад цяпер нібыта прыціх.
Белым павуціннем бязвольна звісалі са слупоў электрычныя правады. Яны самотна пагойдваліся ў паветры, і з іх ападалі на зямлю белыя пялёсткі. Тралейбусы не хадзілі, ды і машыны прыціснуліся да тратуараў. Вадзіцелі чакалі, пакуль пойдуць грузавікі з пяском, бавілі час, слухаючы музыку.
На скрыжаванні яны ўбачылі перакуленую легкавушку, а каля яе — натоўп. Машына пабілася не вельмі моцна — трохі пагнуліся дзверцы ды вылецела ветравое шкло.
— Вось так і бывае, калі лёс павернецца не тым бокам,— задумліва сказаў Ігнат.— Жыве чалавек і не ведае, што з ім заўтра здарыцца. Пайду памагу аўтааматару.
За якую хвіліну машыну паставілі на колы, адкацілі ў бакавую вулачку і схавалі, мабыць, ад вачэй аўтаінспектараў, за шматпавярховы дом.
Вольга засталася на тратуары адна. Яе ахапіў неспакой, бо азваліся трывогай Ігнатавы словы. Калі вярнуўся Ігнат, яна даверліва прыхінулася да ягонага пляча, як да нейкай надзейнай апоры, якой — Вольга гэта заўсёды востра адчувала — ёй не хапала ў жыцці.
Раздзел пяты
Чалавека заўсёды больш палохае невядомасць, чым | рэальная небяспека. Гэтую ісціну Ахрэм засвоіў даўно. Ён разумеў, чаму хлопцы ідуць унурыста, быццам пад нагамі быў не лёд, а багна.
Каб схаваць усмешку чалавека, які ведае тое, што не ведаюць іншыя, Забалотны трохі адстаў ад матросаў. Азірнуўся на караван. Там бруіла сапраўднае мора святла. Гуллівае полымя шугала ўгору, лізала дрогкімі языкамі мачты, кармавыя надбудовы, адкідвала ружовыя цені на лёд.
— Максім,— паклікаў Забалотны Хвалея,— глядзі, з шаландаў табе пярэдні край асвятляюць. Лічы, што ідзеш за самую што ні ёсць лінію фронту.
Хвалей не адгукнуўся.
«Во салака,— моўчкі і з горыччу вылаяўся Ахрэм.— Як грэбуе. Каліфорнія…»
Мо ад таго, што Максім не азваўся, на душы Забалотнага стала няўтульна.
Ахрэм лічыў сябе чалавекам непрактычным: пад добры настрой ён мог запрасіць у рэстаран цэлую кампанію. Седзячы за сталом, як гаспадар, ён са спакойнай, але і бязлітаснай іроніяй падахвочваў людзей піць і есці, Здавалася, што людзі гэтыя ліпнуць на ягоныя грошы таму, што яму не было каму іх аддаць.
«Чалавечкі,— думаў ён і чамусьці з агідай успамінаў стары брызентавы чамаданчык, які так не любіла Алена,— абы напіць і паесці…»
I жанчыны, з якімі ён часам сустракаўся, нагадвалі яму маленькія хвалькі, якія не могуць узняць шторм. Адзінае, што хвалявала — мора. Ён ніколі не забываў, што мора суцешыла яго, калі ён застаўся адзін. Там, у акіяне, далёка ад берага, паступова выпарылася і вострае жаданне адпомсціць Алене.
Так, на беразе яго ніхто не чакаў: усе блізкія людзі былі тут, побач, і таму Ахрэму было неяк балюча і горка, што ён быццам для іх чужы чалавек — проста боцман, начальнік. Ён ведаў цану адзіноцтва, і таму яго абурала тая легкадумнасць, з якой разведзеныя матросы прыкрывалі свой боль, калі размова заходзіла пра дом, пра жонак: «Нічога, браточкі, не я такі першы, не я і апошні. На мой век жанчын хопіць…»
Урэшце гэтая непрымірэнчасць і паздзекавалася з яго — Ахрэм так і не ажаніўся. Адзін выпадак, які на іншага чалавека не зрабіў бы ніякага ўражашія, пакінуў у ягонай душы глыбокую рану…
Тым летам Забалотны нечакана для сябе на нейкі час стаў бічом. Збіраўся ў чарговы рэйс і, як на тое ліха, апынуўся ў бальніцы: скруціў апендыцыт. Судна пайшло на промысел некуды ў раён Джордж Банкі, а ён, пасля аперацыі, застаўся на беразе чакаць першай аказіі.
Дні стаялі па-восеньску празрыстыя, настоеныя на мятным водары акіяна. Было хораша ўзабрацца на высокую, парослую аксамітным мохам і маладымі бярозкамі сопку і глядзець на зеленаватую роўнядзь заліва. 3 вяршыні Ахрэм беспамылкова пазнаваў знаёмыя судны: па афарбоўцы, па тым, як яны адыходзілі альбо швартаваліся да прычалаў, па гудках. Быццам таленавіты дырыжор, Ахрэм перажываў кожную фальшывую ноту ў зладжаным дыханні порта, і ад гэтай еднасці з тымі, хто быў там, унізе, ён адчуваў сябе амаль шчаслівым. Радавала і тое, што рыбалоўны траўлер, які ішоў на промысел у патрэбны Ахрэму раён, стаяў пад пагрузкай. Па шчырасці, дык ён прыроджаны боцман, згаладаўся па сапраўднай рабоце.
Сонца ўжо прыпякала не на жарт, і Ахрэм перабраўся ў цень. Мабыць, таму і не ўбачыў, як на вузенькай сцежцы, што звівалася жоўтай выгаралай стужкай сярод дзівоснага аксаміту, з’явіліся людзі. Спачатку толькі пачуў звонкі, як цурчанне празрыстага ручайка, голас:
— Паглядзі, Васіль, як тут прыгожа!..
Ад таго, што парушылі яго адзіноту, Ахрэм нязлосна памянуў чорта, але ж цікаўнасць, якую, хочаш ты таго ці не, выклікаюць незнаёмыя жанчыны, прымусіла яго асцярожна выглянуць са свайго сховішча.
Жанчына стаяла да яго спіной і глядзела на мора. Яна спынілася недалёка, і Ахрэм адразу адзначыў, што фігура ў яе нічога сабе: хударлявая і стройная. Гэтую прыгожую хударлявасць падкрэслівалі доўгія ногі і тонкая талія. На жанчыне была кароценькая сукенка з нейкага дужа бліскучага матэрыялу.
Яе спадарожнік ці муж быў таксама паглядны: высокі, з шырокімі плячыма. Белая кашуля з кароткімі рукавамі вельмі пасавала да ягонага загарэлага твару, а кучаравыя светлыя валасы надавалі спартыўнаму абліччу адценне таямнічасці і ўдачлівасці.
Ахрэм ужо меўся ўладкавацца на сваім выцвілым кіцелі, калі мужчына нешта крыкнуў — што менавіта, Ахрэм не разабраў,— абняў жанчыну і ўзняў перад сабой. Тая, як бы супраціўляючыся, стрыгла голымі нагамі, але смяялася прыхільна і гарэзліва.
— Ну хопіць,— нарэшце запярэчыла яна.— Няўжо цябе не хвалюе прырода?
— Гэткі пейзаж я кожны дзень бачу са сваёй метэаралагічнай станцыі,— азваўся басам мужчына.— А вось з табой сустракаюся, як у прымаўцы: дзень густа, а месяц пуста…
— Ну, прымаўка ж не зусім такая. Але справа не ў гэтым. Не магу ж я ўсё кінуць і бегчы да цябе, нібы дзяўчынка нейкая.— Жанчына правяла рукой па Васілёвых валасах.— Ты, калі злуеш, вельмі нагадваеш вожыка.
— Не падабаюся?
— А ты як думаеш? — яна таропка, з нейкай увішлівай пакорлівасцю паклала мужчыне рукі на плечы і зазірнула яму ў вочы.
Калі б у гэты момант Ахрэму сказалі, што зараз пачнецца вывяржэнне вулкана, ён, напэўна, здзівіўся б менш, чым цяпер,— у жанчыне ён пазнаў жонку свайго старпома.
Во каму зайздросціла ўся каманда. Асабліва пасля мінулага рэйса, калі прыціскалі ўжо маразы, Святлана — так звалі старпомаву жонку — сустракала на пірсе судна з вялікім букетам кветак.
«Увосень яшчэ лягчэй прыкрыць кветкамі сваю разбэшчанасць. Купляй на рынку — не хачу...» — падумаў Ахрэм.
Тое, што Святлана, мабыць, ужо даўно здраджвае старпому, не тое каб уразіла, хутчэй кантузіла: нібы на нейкі час Ахрэм страціў прытомнасць.
«Не хапае, каб старпомава жонка мяне ўбачыла…» — не на жарт спалохаўся ён.
Накінуўшы на плечы кіцель, Ахрэм, хаваючыся за кустамі, пачаў спускацца з сопкі. Ды так пасвешліва, што на схіле не заўважыў прыкрытую мохах яму і, нібы куль саломы, зваліўся ў яе.
— Здаецца, Васіль, тут нехта ходзіць,— даляцеў да яго трохі спалоханы Святланін голас.
— Не выдумляй. Пэўна, камень пакаціўся…
Ахрэм злосна вылаяўся: камень пакаціўся, разумнікі. Табе любоўная ўцеха, а чалавеку — бяда…
Ён выбраўся з ямы і напрасткі пашыбаваў у горад. I чым бліжэй падыходзіў да порта, тым мацней пераконваўся, што нельга яму вяртацца на сваё судна. Не страціў ён яшчэ чалавечага сумлення, каб кожны раз, сустракаючыся са старпомам, утаропліваць у палубу вочы.
3 нейкай спакойнай удзячнасцю ён прыгадаў Алену, якая, пакахаўшы Валянціна, не пабаялася сказаць яму, Ахрэму: «Нялюбы ты мне стаў. Няўжо не бачыш?..»
На «біржы», як ахрысцілі матросы аддзел кадраў, людзей было багата. Па старой звычцы Ахрэм трохі пастаяў на ганку, потым пайшоў шукаць свайго знаёмага інспектара. Яму пашанцавала: той сядзеў адзін у сваім маленькім пакойчыку, на сценах якога былі густа развешаны розныя дыяграмы, графікі, плакаты і яшчэ бог ведае што.
Інспектара звалі Самсонам Вітальевічам, але ён чамусьці любіў, калі да яго звярталіся проста — Самсон. Многія гэта разумелі як панібрацтва і заходзілі да інспектара без усялякай справы, каб адвесці душу з начальствам, якое не вельмі задзірае нос і ведае пачым фунт рыбацкага шчасця.
3 Ахрэмам іх звязала нешта большае, чым звычайная таварыскасць, Самсон таксама ў вайну служыў у марской пяхоце, шастаў па варожых тылах і, пэўна, таму ставіўся да Забалотнага з незвычайнай для сваёй турботнай пасады цеплынёй.
— Ну як, старына, падарыў тралфлоцкаму музею свой апендыкс? — павітаўшыся за руку, пажартаваў інспектар.— Цяпер зрабіць такую аперацыю, што стрэмку выцягнуць з пальца. А памятаеш, медыцынскі барак і нямецкія самалёты над галавой. Другі быў час і другія песні…
Ён раптам зайшоўся кашлем. У ягоных грудзях нешта доўга вухкала, а плечы трэсліся як у ліхаманцы. Ахрэм ведаў, што ў Самсона прастрэленае лёгкае, але ніяк не мог прывыкнуць да гэтых працяглых прыступаў.
Нарэшце Самсон выцер хустачкай вусны і горка ўсміхнуўся. Ахрэму стала ніякавата: ад усяго сэрца той клапаціўся, каб ён, Ахрэм, дагнаў сваё судна, а цяпер да хворага чалавека трэба зноў лезці са сваёй нязначнай у маштабах флоту просьбай.
— Эскулапы раяць змяніць клімат,— першы загаварыў Самсон.— А які сэнс? Я ж памру без мора. А тут пры месцы і мора пры мне… А ты развітацца прыйшоў?
— Як сказаць,— азваўся Ахрэм.— Слухай, дзе ў нас патрэбны боцманы?
— Маеш каго добрага на прыкмеце? — Самсон выцягнуў з шуфлядкі сінюю папку.— Так. Значыцца, па «Кемлівым» і «Акцюбінску». На тых траўлерах, што стаяць пад пагрузкай. Сам ведаеш, твая прафесія не пад кожны характар.
Ён, пэўна, наўмысна націснуў на слова «характар», каб падкрэсліць, што тыя, хто прайшоў праз вайну, людзі асаблівыя. I ён, Забалотны, з гэтай кагорты. «А ўсё праз…» — ледзь услых не чартыхнуўся Ахрэм. Але выбару не было.